nyucel's diary: İki Yıl Sekiz Ay Yirmi Sekiz Gece şarkılarının açıklamaları

Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanında okuyucuların en çok takıldıkları bölüm muhtemelen "Süleyman Kargı'nın Açıklamaları" başlıklı bölümdür. Bu bölümde Selim Işık'ın yazdığı Şarkılar'ın içinde yer alan mısraların, bazen kelimelerin uzunca açıklamaları bulunur. Okuyucu geri dönüp şarkılara baktığında bahsi geçen mısralarda açıklanacak bir şey bulamaz çoğunlukla. Açıklamaların önemli bir kısmı şarkılara yeni bir kavrayış da getirmez. Bu açıklamaları Selim mi yazmıştır, Süleyman mı o da henüz belli değildir. Bazı açıklamaların dili ve içeriği romanın esasından o kadar uzak görünür ki okuyucu "ben ne okuyorum" duygusundan kolayca sıyrılamaz.

Salman Rushdie'nün İki Yıl Sekiz Ay Yirmi Sekiz Gün romanında o kadar fazla atıf var ve o kadar çoğu satır arasında geçiyor ki ben de Atay'ın yaptığını bu roman için yapayım ve bir açıklamalar yazısı yazayım istedim. Bazı açıklamalar size malumun ilanı şeklinde gelebilir, bazıları için ne alakası var diyebilirsiniz, belki sizin açıklamasının buraya eklenmesinin uygun olacağını düşündüğünüz ama benim eklemediğim şeyler olacaktır. Bu tam da Açıklamalar'ın doğasında olan bir şey olarak kabul edilecektir diye umuyorum.

Açıklamaları romandaki sayfa numarasıyla birlikte yazacağımdan hangi baskıyı okuduğumu da belirtmem gerekir elbette; Can Yayınlarından çıkan Begüm Kovulmaz çevirisinin ikinci baskısını takip edeceğim.

Romanları birer ders kitabı gibi okumadığımı, onlardan muhakkak bir şeyler öğrenilebileceğini ama bunun için başka türlü bir süzgeçten geçirilmeleri gerektiğini düşündüğümü de yazmak isterim. Sanat gerçekliğin yeniden oluşturulmasıdır. Romancı nasıl yer çekiminin olmadığı bir dünyayı yazabiliyorsa, açıkça bilinen tarihi olayları da yeniden kurgulayabilir. Sonuçta eğer gerçek diye bir şey varsa genel olarak sanatçı, özelde romancı onu kırıp bükebilir, isterse tersinden yapıştırabilir. Tarihin, felsefenin romanlardan öğrenilemeyecek konular olduğunu aklından çıkartmadan okumak gerekir edebiyatı.

Açıklamalar için vereceğim bağlantıları varsa wikipedia maddesi, yoksa olabildiğince kalıcı bir bağlantı olarak vermeye çalıştım. Bahsi geçen kitapları da satın alıp okumak isteyen olursa diyerek kitap satış sitelerinden bağlantılar verdim.

Sayfa 34: efsanevi Kipsy nehir canavarının iskeleti...

Hudson Nehir Canavarına verilen bir isim. Gerçekte böyle bir canavar olmadığı için bir fotoğrafını koymak mümkün değil ama Van Gölü Canavarı gibi düşünülebilir. İlgili bağlantılara ulaşmak için [1] adresine bakabilirsiniz.

Sayfa 34: Peter Minuit'in Lenape yerlilerinden tepelik bir ada...

Peter Minuie; Manhattan adasını Lenape yerlilerinden yaklaşık 1000$ eden ıvır zıvır karşılığında satın almış ilginç biri. Hakkında uzunca bir wikipedia maddesi var [2].

Sayfa 35: Henry James'in evren hakkında...

İnsan bilincini konu alan romanlar yazmış Amerika doğumlu İngiliz vatandaşı yazar [3].

Sayfa 43: Voltaire'nin Candide'ini okuyunca...

'Alman filozofu Leibniz'in "Yaşadığımız dünya dünyaların en iyisidir" mantığına karşı çıkarak yazılan 1759 tarihli Candide, Voltaire'in en önemli yapıtlarından biridir. Candide adlı iyi niyetli bir genç Almanya'da yaşadığı şatodan kovulduktan sonra Avrupa, Afrika ve Asya'da büyük felaketlerin tam ortasına düşer. Depremler, engizisyon tehlikesi, frengi hastalığı, cinayetler arasında oradan oraya savrulur. Mümkün dünyaların en iyisinde yaşadığımızı söyleyen hocası Pangloss'un öğretilerini bu maceralarda hiç aklından çıkartmayacaktır, ama dünyanın halini, insanların kötülüğünü gördükçe de umutsuzluğa kapılmadan edemez. Almanya'da bir şatodan sefil bir hayata, düşler ülkesi Eldorado'dan İstanbul'a dek uzanan, iyimserliği alaya alan ve bu sırada hayatı, hayatın amacını sorgulayan bir yapıt.' [4]

Sayfa 44: Thorstein Veblen'in Aylak Sınıfın Teorisi'nden acı bir ironiyle...

Bahsi geçen kitap Türkçe'ye Aylak Sınıfın Kuramı adıyla Zeynep Gültekin ve Cumhur Atay tarafından çevrilmiş ve Urzeni Yayınevi tarafından basılmış. "Aylak sınıf (maiyetinin çoğuyla beraber) bir bütün olarak, asil ve dini olarak papazdan sonra gelen sınıfı kapsar. İlgili oldukları işler çeşitlilik gösterse de, bu işlerin endüstriyel olmayışı aylak sınıfın ortak ekonomik özelliğidir." [5]

Sayfa 45: Spinoza, Tanrı'nın bir bedeni olduğunu söyledi...

Spinoza benim yakın zamana kadar üstünkörü bildiğim bir felsefeciydi. Çetin Balanuye'nin kitaplarını okumak [6], [7] hayat kaliteme katkıda bulunacak kadar yararlı oldu benim için.
Bu alıntıya gelirsek; Spinoza'yı biraz olsun bilen biri onun Tanrı'nın bir bedeni olduğunu söylemediğini bilecektir sanıyorum. Çetin hocanın Spinoza Bir Hakikat İfadesi kitabında ayrıntılı olarak anlattığı gibi Spinoza'nın böyle bir söylemi yoktur, Etika isimli eserinin ilk bölümü Tanrı Hakkında başlığını taşır ve onun Tanrı kavrayışını anlatmak bir blog yazısının hayli ötesindedir. Burada Salman Rushdie'nün Spinoza'yı bilmediğini veya anlamadığını söylemek istemediğimi vurgulamak isterim. Okuduğumuz metnin bir roman olduğunu unutmadan devam edelim.

Sayfa 45: Bu fırsatı kaçırmayan Katolikler, Etika'sını Index Librorum Prohibitorum'a -Yasak Kitaplar Kataloğu- koydular.

Bu ifadeyi yine Çetin hocadan alıntılayarak yanlışlamak mümkün: "Spinoza Etik'i tamamlamış, ancak yayınlamaya -isimsiz bile olsa- kalkışmamıştır." [6]

Sayfa 45: Woody Allen'in filminde beden sevişmek üzereyken...

Bu film Woody Allen'ın Everything You Always Wanted to Know About Sex * But Were Afraid to Ask isimli 1972 tarihli filmi [8]. Bahsi geçen sahnenin 7 dakikalık bir bölümünü izlemek isterseniz:

Sayfa 50: Ama o Hieronymus adını taşıyordu ve bahçenin bir cehennem metaforu da olabileceğini büyük adaşı ve büyük ressamın tablolarından biliyordu.

Hollandalı ressam Hieronymus Bosch'un 1500'lerin başında yaptığı meşhur tablodan bahsediliyor.

Sayfa 51: Balıklı börekten nasıl inatla nefret ediyorsa Tanrı'ya da aynı inatla inanıyordu Ella, insanların maymundan geldiğine ikna olmuyordu.

Bu satırları okuduktan sonra "insan maymundan gelmiyor, sadece onlarla ortak atalarımız var" diye düşünürseniz Evrim Ağacı'nda bu konuyla ilgili bir yazıyı okumak isteyebilirsiniz [9].

Sayfa 58: ...araziye hortikültürel bir tutarlılık kazandırmasını istedi.

Hortikültür bitki yetiştirme bilimi veya sanatı demekmiş. Biraz daha ayrıntılı okumak isterseniz [10].

Sayfa 64: ...gerçek hayattaki akıl hocası Gottfried Wilhelm Leibniz de öncelikle beceriksiz bir simyacı (Nürnberd'de metali altına çevirmeyi başaramamıştı), ikinci olarak bir intihalciydi...

Leibniz'i beceriksiz bir simyacı diye eleştirmek normal hayatta çok adaletsiz olur çünkü o dönem yaşayan neredeyse bütün bilim insanları simya ile ilgilenmişlerdir. 1600'lü yıllarda henüz neyin yapılabilir neyin yapılamayacağı bilinmediğinden değersiz metallerin altına dönüştürülmesi hayali çok cezbedici bir fikirdi. Hem bunu Leibniz yapamadı ama başkası yapabildi gibi bir durum da yok doğrusu.
İkinci olarak Leibniz'in sonsuz küçükler hesabını Newton'dan bağımsız olarak aynı şekilde icat etmiş olduğunu biliyoruz. Bu konuyla ilgili olarak Kaan Öztürk ve Tevfik Uyar'ın uzun soluklu yayınları olan Muhabbet Teorisi'nin 137. bölümünü dinlemek isteyebilirsiniz diyerek bağlantısını bırakıyorum [11].

Sayfa 72: Sonra eskatoloji meselelerinden söz etmeye başladı...

Eskatoloji felsefenin dünyanın sonuyla ilgilenen bölümüymüş (bunu biliyormuşum gibi yazmayı isterdim ama yeni öğrendim doğrusu) [12].

Sayfa 74: Cinler insan simbiyotlarını nasıl seçiyorlardı...

Simbiyoz canlılar arası, her iki tarafın fayda gördüğü bir ilişki türü. Simbiyot da bu ilişkideki taraflara verilen isim [13].

Sayfa 77: ...Desh'li bir kral, Şehinşah veya Maharana gibi...

Burada bahsi geçen Şehinşah ve Maharana ifadeleri farklı bölgelerin yöneticileri anlamlarına geliyor. Bizim kullandığımız padişah, sultan gibi düşünülebilir.

Sayfa 84: Artık tuhaflık döneminin Dünyalar Savaşı'nın peşrev bölümü...

Dünyalar Savaşı H.G. Wells'in ünlü romanının adı. Okumak [14] veya filmini izlemek [15] isteyebilirsiniz.

Sayfa 85: Alice tavşan deliğinden aşağı kazara düşmüştü...

Lewis Carrol'un ünlü romanı Alice Harikalar Diyarında [16] romanına yapılan bir atıf.

Sayfa 85: Salt ve aşırı hızdan meydana gelen evrenin bir başlangıç noktasına, büyük patlamaya, yaratılış mitine ihtiyacı yoktu.

Büyük patlamayla ilgili ayrıntılı bir wikipedia maddesi mevcut [17].

Sayfa 87: ...Luru'lar ve Pandava'lar, Yunanlar ve Troyalılar arasındaki savaşlarda...

Hindistan krallıkları arasındaki savaşlardan biri [18]. Truva savaşı ile ilgili bir bağlantı vermeye sanırım gerek yoktur.

Sayfa 88: Henry Ford'un araba üretmesi, Georges Simenon'un roman yazması gibi...

Georges Simenon uzun ömründe (86 yıl yaşamış) 450 kadar roman yazmış bir romancı [19]. Günlük 60 ila 80 sayfa arasında yazan, oldukça fırtınalı bir hayat yaşamış biri.

Sayfa 91: Bana bir Vicodin lazım.

House M.D. dizisinin başrol oyuncusunun sürekli içtiğini gördüğümüz bağımlılık yapan ağrı kesici.

Sayfa 101: Ama bu kez, halkımı serbest bırak diyen olmayacak.

Burada İncil'e bir atıf var. "Yakup ve ailesi Mısıra göçtü. Ama 400 yıl sonra Mısırlıların kölesi olarak çalışıyordu. Musa Tanrı tarafından yetiştirildi ve Tanrı onun aracılığıyla İsrail ve Mısır halkıyla konuştu. Firavuna 'Halkımı serbest bırak' dedi, ama Firavun direndi. Tanrı dokuz belayı gönderdi, Firavun hâlâ direndi." [20]

Sayfa 103: ...misafirlere Joyce'vari tenor sesiyle...

Bir romancı olarak tanıdığımız James Joyce'un çok yönlü kişiliğinin bir parçası olarak "Bir Tenor olarak James Joyce" yazısını okumak isteyebilirsiniz [21].

Sayfa 104: Sevdiği erkek için Hollywood kariyerinden vazgeçen Esther Williams gibi...

2013'te 91 yaşında vefat eden Esther Williams ulusal rekorlar kırmış Amerikalı bir yüzücü ve oyuncu [22]. Filmlerde yüzücüleri canlandırmış.

Sayfa 109: Sarışın "Jeannie", "efendisi" astronot Larry Hagman'a aşıktı.

Burada 1965-1970 yılları arasında 5 sezon gösterilmiş I Dream of Jeannie dizisinden bahsediliyor [23].

Sayfa 110: Burnunu kaybeden bir Rus subayı, daha sonra burnuna St. Petersburg'da tek başına dolaşırken rastladı.

Gogol'un Burun adlı hikayesine [24] bir atıf.

Sayfa 124: Belki Cheshire Kedisi'ni yaratan Lewis Carroll...

Yine Lewsis Carroll'un Alice Harikalar Diyarında romanına [16] bir gönderme var. Burada bahsi geçen kedi zaman zaman vücudu görünmez olan, son görünen parçası delice sırıtışı olan bir hayvan [25].

Sayfa 129: "Çekirgelerin Günü", adlı Nathanel West'in romanından değil (oradaki çekirge tekildi) Dylan şarkısından (çoğul çekirgeler) almıştı...

Nathanel West'in romanı Türkçe'ye Çekirgenin Günü adıyla çevrildi [26]. Bob Dylan'ın Day of the Locusts şarkışı da burada:

Sayfa 143: Hz. Hamza'nın maceralarını anlatan Hamzanâme resimlerinde birkaç kez...

İslam Ansiklopedisinde Hamzanâme ile ilgili bir madde var [27]. "Hamzanâmeler zengin, karmaşık ve bazan mükerrer maceraları ihtiva ettiğinden her dildeki yazmaları farklı sayıda ciltlerden oluşmaktadır." denildiğinden tek bir kitap olmadığı anlaşılıyor.

Sayfa 143: İnsan yiyen dişlerle dolu ağzıyla Goya'nın Satürn'ü kadar korkunç.

Kronos'un kendi yerine geçmelerinden korktuğu çocuklarını doğumlarının hemen ardından yiyerek öldürmesi anlatan Goya tablosu [28].

Sayfa 146: ...rezil cadı Moraga le Fay olabileceğini söylerler.

Britanya mitolojisindeki efsanevi Camelot kralı Kral Arthur'un üvey kız kardeşidir [29].

Sayfa 147: Jekyll ve Hyde'ı akla getiren...

Robert Louis Stevenson'ın klasik romanı Dr. Jekyll ile Bay Hyde [30].

Sayfa 149: Kim Novak, Vertigo'da iki kez düşmüştü, ama ikincisi gerçekti.

Türkiye'de Ölüm Korkusu adıyla gösterime giren Alfred Hitchcock'un 1958 tarihli filmi [31]. Filmin kadın başrol oyunucusu Kim Novak'tır.

Sayfa 153: ...Peristan'a giden kapı gece gündüz Jackson Heights'ta durduğu için...

New York şehrine bağlı Quenns'in bir semtinin adı Jackson Heights [32].

Sayfa 157: ...şehir sakinlerinin bir bölümü onun azametli varlığını bir goril hakkındaki ünlü ve eski filmin yeniden çevriminin reklam gösterisi sanmışlardı.

Bahsi geçen film Üç Oscar ödülü kazanmış olan King Kong [33].

Sayfa 159: Dünyadan gökyüzüne bakan insanlar, aslında şey olmayan bu büyülü şeyleri kuyrukluyıldızlar, meteorlar, kayan yıldızlar gibi görürler.

Halk arasında yıldız kayması diye bilinen şey aslında bir meteorun atmosfere yüksek hızla girmesi sonucunda oluşan yanmanın sonucu olarak görülen ışık oyunudur [34]. Gerçekte yıldızlar da hareket ediyor olmalarına rağmen bize o kadar uzaktadırlar ki onların hareketini çıplak gözle farkedemeyiz.

Sayfa 166: Dünyaya karanlıkta, gözlerin bağlı halde geldiğini hayal et, tıpkı şu anda olduğu gibi havada uçtuğunu düşün. Öyle bir durumda bedeninin olduğunu bile bilemezsin, ama kendin olduğunu bilirsin.

İnsan mevcut durumda dünyaya geldiğinde dahi ilk bebeklik döneminde kendini annesinden ve etrafından ayırt edebilir durumda değildir. Hiçbir duyuyu kullanmadan insanın kendi olduğunu bilebilmesi bana oldukça zor geliyor ama okuduğumuz metin bir psikiyatri kitabı değil.

Sayfa 183: ...modern Marx'tan çok, hantal bir Bluto veya Obelix'i andırıyordu.

Temel Reis çizgi dizisinde Türkçe adıyla Kabasakal diye bildiğimiz karakterin özgün adı Bluto, Asteriks'in yakın arkadaşı olan Hopdediks'in özgün adı da Obelix. Belki Türkçe'ye öyle çevirilmeleri daha uygun olabilirmiş, bilemedim.

Sayfa 185: ...Rene Magritte'in başyapıtı Golconde'nin kehanetini anladı; resimde alçak binaların ve bulutsuz gökyüzünün önünde paltolu, melon şapkalı adamlar havada asılı duruyordu.

Bireyselliğin geleneksel izole olmuşluğuna sert bir eleştiri olarak da görülen tablo:

Sayfa 191: ...bir tür sosyolojik partenogenez neticesinde...

Partenogenez ya da döllenmesiz üreme, gerek bitkilerde, gerek hayvanlarda döllenmemiş bir dişi gametin gelişip yeni bir birey meydana getirmesine verilen isimmiş [35].

Sayfa 195: ...Aziz Pavlus'un Selaniklilere ilk mektubunda anlattığı gibi...

Pavlus'un Selaniklilere birinci mektubunu [36] adresinden okuyabilirsiniz.

Sayfa 196: ...Vergilius'un sofu Aeneas'ının uzun zaman önce söylediği gibi...

Romalı şair Vergilius'un Roma İmparatorluğu'nun destanı sayılan epik destanı
Aeneis [37].

Sayfa 204: ...Hindu Tanrısı İndra'nın...

Hindu tanrısı hakkında uzunca bir wikipedia maddesi mevcut, meraklısı için buraya bırakıyorum [38].

Sayfa 205: Bu saldırı bir yeryüzü-sever, bir terraphile olan...

Burada adı geçen terraphile'nin ne olduğundan tam olarak emin olamasam da Doctor Who'nun 2010'da yayınlanan "The Coming of the Terraphiles" bölümüne bir atıf olduğunu tahmin ediyorum. Terraphile; uzak bir gelecekteki dünya tarihi ve kültürüne, özellikle Birleşik Krallığa takıntılı bir grup insan ve uzaylı olarak tarif ediliyor.

Sayfa 240: ...Dolly Parton resimleriyle...

Country müziğin en çok tanınan isimlerinden Dolly Parton'u [42] zaten biliyorsunuzdur ama gençliğinin bir fotoğrafını görmek istersiniz belki de:

Sayfa 244: ...Laurel ve Hardy gibi ayrılmaz bir ikili...

Zayıf olanı Laurel, daha gürbüz olanı Hardy olan Amerikalı komedi ikilisi. Siyaz beyaz, sessiz ve kısa filmlerini çocukluğumda çok izlemiş ve gülmüş olduğumu hatırlıyorum.

Sayfa 249: Beyaz çirişotu çiçekleri ölümden sonraki dünyanın çiçekleriydi...

Nasıl göründüğünü merak edenler için bir fotoğrafını bırakıyorum

Sayfa 250: ...analemmatik güneş saati, ormangülü korusu, Minos labirenti, çalıların arkasında saklanmış gizli köşeler yerli yerine dönmüştü.

Cunda Adasında bir örneği bulunuyor anelemmatik güneş saatinin.

Ormangülü ağacı benim gerçeğini hiç görmediğim bir ağaç, ama harika görünüyor

Yunan mitolojisinde ilk labirentin Girit kralı Minos için yapıldığı söyleniyor.

Sayfa 255: Kuh-i Nur'dan daha büyük elmaslar...

105 kratlık, bilinen en büyük elmaslardan biri [40].

Sayfa 282: Spanyel cinsi bir köpek gibi...

2 Ocak 2020 Perşembe

İki Yıl Sekiz Ay Yirmi Sekiz Gece şarkılarının açıklamaları